Ogólna charakterystyka spółki cywilnej i metody jej rozwiązania

I. Charakterystyka ogólna spółki cywilnej.

Spółka cywilna jest konstrukcją specyficzną, gdyż w zasadzie jest to umowa (stosunek obligacyjny). Polega ona na wzajemnym zobowiązaniu się wspólników do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego poprzez działanie w sposób oznaczony w umowie spółki. Wspólnicy zawierają więc umowę, której podstawowym elementem jest zobowiązanie do podejmowania działań zmierzających do osiągnięcia celu gospodarczego. Zgodnie z art. 860 § 2 k.c. umowa powinna być zawarta w formie pisemnej. Niezbędnym elementem potrzebnym do powstania spółki cywilnej jest też wniesienie wkładów przez wspólników. Wkład ten może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług. Spółka cywilna może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony, a za jej zobowiązania wspólnicy ponoszą odpowiedzialność solidarnie, a więc całym swoim majątkiem.

Natura spółki cywilnej wymaga, aby była ona utworzona przez co najmniej dwóch wspólników (wydaje się być to oczywiste, ale np. w przypadku kapitałowych spółek prawa handlowego możliwa jest forma spółki jednoosobowej), którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, jak również osoby prawne.

Cechą spółki cywilnej jest ponadto powstanie pomiędzy wspólnikami ustroju majątkowego w postaci wspólności łącznej. Jest to forma niepodzielna, w której nie wyodrębnia się udziałów poszczególnych wspólników i wszystkim przysługuje pełne prawo do całego majątku spółki. Dopiero z chwilą rozwiązania spółki cywilnej wspólność łączna przekształca się we wspólność w częściach ułamkowych, do której należy stosować odpowiednio przepisy o współwłasności.

Strony umowy spółki cywilnej mogą samodzielnie ukształtować wiele kwestii związanych z jej prowadzeniem. Jeżeli jednak tego nie zrobią, to wtedy obowiązywać będą przepisy kodeksu cywilnego, które przewidują m.in., że każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki i może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jest też uprawniony do jej reprezentowania, jak również ma prawo do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Jak z tego wynika, w sytuacji, w której wspólnikom zależy na określeniu innych zasad, wszystkie te kwestie powinny zostać ustalone w umowie.

II. Sposoby zakończenia współpracy pomiędzy wspólnikami spółki dwuosobowej.

W przypadku spółki dwuosobowej rozstanie się wspólników może mieć poważny wpływ na losy prowadzonego wspólnie przedsiębiorstwa. W sytuacji, w której relacje pomiędzy wspólnikami układają się poprawnie i podejmują oni wspólnie decyzje o dalszym losie przedsiębiorstwa – problem ten wydaje się być mniejszy. Z kolei w razie konfliktu kwestia ta staje się bardziej skomplikowana i wymaga przemyślanych działań. Warto więc odpowiedzieć na pytanie, co się dzieje w przypadku, gdy spółka prowadzona jest przez dwóch wspólników, którzy nie chcą lub nie mogą (np. ze względu na problemy zdrowotne, wyjazd zagraniczny) już dłużej ze sobą współpracować? Często bowiem rozwiązanie spółki i podział majątku bywają trudniejsze do przeprowadzenia niż np. rozwód i podział majątku wspólnego małżonków.

Zmiana umowy spółki

Sposobem na rozstanie się wspólników z jednoczesnym zachowaniem spółki cywilnej jest przyjęcie do spółki osoby trzeciej a następnie ustąpienie z niej wspólnika rezygnującego. W tym celu należy odpowiednio zmienić umowę spółki. Rozwiązanie takie nie doprowadziłoby do rozwiązania umowy spółki cywilnej i funkcjonowałaby ona nadal, jednakże wymaga jednomyślności, co nie zawsze jest możliwe w przypadku konfliktu wspólników.

Rozwiązanie spółki

Inną metodą zakończenia współpracy pomiędzy wspólnikami jest też rozwiązanie spółki, które może nastąpić poprzez uchwałę wspólników, orzeczenie sądu, ustąpienie wspólników z wyjątkiem jednego (istnieją jeszcze inne sytuacje, które dotyczą upadłości lub osiągnięcia celu spółki).

• uchwała wspólników

Rozwiązanie spółki uchwałą wspólników wymaga zgody i współdziałania wspólników. Warunki i konsekwencje będą zatem podobne, jak w przypadku zmiany umowy spółki poprzez wstąpienie do niej osoby trzeciej i wystąpienie jednego z dotychczasowych wspólników.

• orzeczenie sądu

Zgodnie z art. 874 § 1 KC możliwe jest także wystąpienie do Sądu z żądaniem rozwiązania umowy spółki. Wariant ten wydaje się niecelowy, a według niektórych poglądów – niemożliwy. Taki sam efekt osiągniemy bowiem występując ze spółki, gdyż w przypadku spółek dwuosobowych ustąpienie jednego ze wspólników powoduje automatycznie rozwiązanie spółki. Wiązałoby się to także z niepotrzebnymi kosztami postępowania, które również trwałoby przez dłuższy czas. W doktrynie i orzecznictwie pojawiają się więc głosy mówiące, że wystąpienie do sądu w celu rozwiązania spółki dwuosobowej nie ma sensu, a zatem nie przysługuje wspólnikowi interes prawny do takiego działania, gdyż taki sam skutek wywoła wypowiedzenie udziału.

• wypowiedzenie udziału

Wypowiedzenie udziału jest formą ustąpienia ze spółki i prowadzi do ustania stosunku spółki w odniesieniu do tego ze wspólników, który ze spółki ustępuje. Niezależnie od tego, który ze wspólników wypowie swój udział, konsekwencje prawne będą w obu tych przypadkach podobne, gdyż z uwagi na fakt, że spółka nie może funkcjonować jednoosobowo, po wypowiedzeniu udziału spółka automatycznie się rozwiąże. Należy jednak zastanowić się kiedy i w jakim trybie wspólnik może udział wypowiedzieć.

Jak stanowi art. 869 § 1 KC, jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Nie pozwala to więc na szybkie rozwiązanie problemu.

Inną możliwością jest tak zwane wypowiedzenie natychmiastowe, które może nastąpić w każdym czasie, bez zachowania ustawowych lub umownych terminów wypowiedzenia. W odróżnieniu od wypowiedzenia udziału z zachowaniem terminu, w tej sytuacji niezbędne jest zaistnienie przesłanki dodatkowej, tj. „ważnych powodów”. Art. 869 § 2 KC nie wymienia nawet przykładowo sytuacji, które mogą być uznane za ważne powody. Przyjmuje się jednak, że przez ważne powody należy rozumieć okoliczności, które w konkretnym stanie faktycznym i przy wyważeniu wchodzących w grę interesów stron, uniemożliwiają wspólnikowi dalsze pozostawanie w spółce, bądź też czynią je uciążliwym. Okoliczności, o których mowa mogą dotyczyć wspólnika, który wypowiada udział (zła sytuacja finansowa, choroba, niezdolność wykonywania obowiązków, itd.), ale też innego wspólnika (sprzeniewierzenie się zobowiązaniu do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu, utrata wzajemnego zaufania – naruszenie obowiązku lojalności, zakazu konkurencji, działanie na szkodę spółki, nieuczciwość, itd.).

Jak więc widać, okoliczności wypowiedzenia udziału mogą być różne.

Przekształcenie w spółkę jawną i zbycie udziałów

Nie można ponadto zapomnieć, że istnieje możliwość przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną. Otworzyłoby to drogę do sprzedaży przez występującego wspólnika „udziałów” (przeniesienie ogółu praw i obowiązków) w spółce na rzecz podmiotu trzeciego, co w spółce cywilnej jest niemożliwe. Jednakże takie przekształcenie jest bardziej kosztowne niż powyżej zaprezentowane warianty, a ponadto również w tym przypadku niezbędna byłaby współpraca i zgoda występującego wspólnika.