Wiele osób zastanawia się, czy warto korzystać z obrońcy w postępowaniu karnym. Niektórzy myślą o tym dopiero, gdy sprawa trafi już do sądu lub nawet po skazaniu. Trzeba jednak pamiętać, że w tym przypadku obowiązuje zasada „nim wcześniej – tym lepiej”. Chcąc wyjaśnić dlaczego tak jest przybliżmy najpierw, jak postępowanie karne faktycznie wygląda.
© arfo – Fotolia.com
Sprawy karne krok po kroku
Postępowanie przygotowawcze, czyli śledztwo lub dochodzenie
Celem postępowania przygotowawczego jest ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, oraz wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy. Organy ściągania mają także za zadanie wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu. Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a także Policja.
Mówiąc ogólnie postępowanie rozpoczyna się od powzięcia informacji o tym, że istnieje prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa (czy to na skutek zawiadomienia, czy też np. wskutek czynności operacyjnych). Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ prowadzący postępowanie obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia śledztwa. Jeżeli jednak treść zawiadomienia o przestępstwie nie uzasadnia w sposób wystarczający podejrzenia popełnienia przestępstwa, to zgodnie z art. 307 § 1 k.p.k. można zażądać uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać sprawdzenia faktów w tym zakresie. W tym wypadku postanowienie o wszczęciu śledztwa albo o odmowie wszczęcia należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia.
Następuje wtedy wszczęcie postępowania „w sprawie”. Organy ściągania podejmują więc czynności zmierzające do ustalenia sprawcy przestępstwa. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go. Jest to jeden z ważniejszych momentów w trakcie prowadzonego śledztwa. Postępowanie prowadzone jest wtedy przeciwko danej osobie, która staje się „podejrzanym” w sprawie.
Jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa, na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy o końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia podejrzanego i obrońcę o terminie końcowego zaznajomienia, pouczając ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi lub zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy.
W ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu.
Postępowanie przed sądem I instancji
Mówiąc ogólnie, po skierowaniu aktu oskarżenia, jego kontroli przez sąd, akt oskarżenia doręcza się oskarżonemu wzywając do zgłoszenia ewentualnych wniosków dowodowych. Następnie sąd wyznacza rozprawę, która jest ustna i jawna. Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia. Po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. Następnie prowadzony jest szereg czynności dowodowych i procesowych zmierzających do ustalenia, czy prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego przez oskarżonego graniczy z pewnością. Na sam koniec udzielane są stronom głosy, po czym sąd przystępuje do wyrokowania.
Postępowanie przed sądem II instancji
Po wydaniu wyroku, jeżeli jest on skazujący, oskarżonemu przysługuje apelacja. W tym celu należy wystąpić z pisemnym wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia wyroku i doręczenie go wraz z uzasadnieniem. Apelacja jest środkiem służącym do zakwestionowania wyroku sądu I instancji i skierowaniu sprawy do sądu wyższej instancji w celu jego weryfikacji. Co ważne, jeżeli apelacja została wniesiona jedynie przez oskarżonego, jego sytuacja nie może się pogorszyć. Po rozpoznaniu apelacji sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części. Należy przy tym pamiętać, że fachowe sporządzenie apelacji wymaga wiedzy z zakresu prawa karnego i postępowania karnego.
© monartfoto – Fotolia.com
Co może adwokat? Czy warto korzystać z pomocy obrońcy?
Ustanowienie obrońcy daje mu możliwość działania w całym postępowaniu karnym, a więc już na etapie postępowania przygotowawczego. Ma on prawo do kontaktu z oskarżonym (nawet gdy został tymczasowo aresztowany), może składać wnioski o przeprowadzenie czynności, zgłaszać dowody, wskazywać na uchybienia, żądać dostępu do akt sprawy i zgromadzonego materiału dowodowego. Obrońca nie może zaszkodzić oskarżonemu, gdyż jest obowiązany do podejmowania czynności jedynie na korzyść swojego Klienta. Adwokat może ponadto brać udział w czynnościach przeprowadzanych w ramach postępowania karnego. Prawo karne oferuje również wiele możliwości poprawienia sytuacji podejrzanego w procesie, które nie zawsze znane są stronom postępowania, a o których z pewnością wie rzetelny adwokat.
Jedną z gwarancji jest także tajemnica obrończa, która znaczy coś więcej niż tajemnica zawodowa. Obrońca nie może bowiem wyjawić niczego bez zgody Klienta i nawet sąd nie może go do tego zmusić. Wszystko co zostało ustalone pomiędzy adwokatem i Klientem pozostaje tajemnicą. Adwokat nie ocenia, nie potępia – ma jedynie podejmować działania wyłącznie z korzyścią dla Klienta.
To jaką taktykę obrać w trakcie postępowania również najlepiej uzgodnić z adwokatem. Jego działanie jest jednak uzależnione od zachowania Klienta. Oskarżony (podejrzany) może mieć już swoją linię obrony informując o niej obrońcę i zapewniając o jej prawdziwości. Może też poinformować obrońcę, że linia ta jest wymyślona. Inna możliwością jest przyznanie się, oświadczenie, że zamierza mówić prawdę.
Często zdarza się tak, że adwokat nie zna prawdy, ale przecież nie to jest misją tego zawodu. Rolą jest bowiem przedstawienie oskarżonego w możliwie najkorzystniejszy sposób, skorzystanie z przysługującego mu prawa do obrony. Obrońca ma za zadanie strzec praw swojego Klienta.
Najważniejsze jednak, że adwokat wie jak wygląda postępowanie karne, zna przepisy, wie kiedy i jak skorzystać z dostępnych środków procesowych. Ciężko zaś wymagać od podejrzanego, żeby stał się nagle prawnikiem posiadającym wiedzę teoretyczną i praktyczną. Poza tym… najtrudniej być obrońcą we własnej sprawie, gdyż w grę wchodzą emocje, które rzadko bywają dobrym doradcą.
Obrońca jest pełnomocnikiem oskarżonego, jego procesowym przedstawicielem, a jego głównym zadaniem jest ochrona oskarżonego w taki sposób, by cel procesu karnego osiągnięty został z zagwarantowaniem prawa do obrony. Charakter działań obrońcy determinowany jest interesem prawnym oskarżonego, dla którego ochrony przepisy procedury karnej przewidują szereg koniecznych uprawnień.
Kiedy zwrócić się do adwokata?
Tak jak wyjaśniono na wstępie – najlepiej na samym początku. Chociażby po to, aby uzyskać informacje o swoich prawach – czy trzeba składać wyjaśnienia, czy odpowiadać na pytania, poznać zagrożenie i po prostu dowiedzieć się „co robić?”. Postępowanie przygotowawcze wcale nie musi skończyć się wniesieniem aktu oskarżenia. Jeżeli podejmiemy odpowiednie działania w trakcie śledztwa, wykażemy się odpowiednią inicjatywą dowodową, postępowanie może zostać umorzone. Już na tym etapie można wykazać niewinność podejrzanego, lub wskazać, że prawdopodobieństwo popełnienia przez niego czynu nie jest aż tak duże, żeby były podstawy do wniesienia aktu oskarżenia. Niejednokrotnie postępowanie umarzane jest ze względu na ustalenie, że działanie podejrzanego w ogóle nie stanowiło przestępstwa. Często sukcesem okazuje się natomiast oskarżenie o inny czyn, niż pierwotnie zarzucany – o innych znamionach i z łagodniejszymi konsekwencjami (przykładowo zamiast zarzutu nieumyślnego spowodowania śmierci postawiono zarzut narażenia na niebezpieczeństwo). Oczywiście sytuacje te nie są regułą, tym niemniej jeśli ktoś w postępowaniu przygotowawczym ma strzec interesów podejrzanego, to jest to właśnie upoważniony przez niego obrońca.
