Narkotyki – za co grozi odpowiedzialność karna

Posiadanie a zażywanie narkotyku

Jak wiadomo wszystko co kojarzy się z narkotykami uważane jest powszechnie za nielegalne. I tak w zasadzie rzeczywiście jest. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę z tego, że w polskim systemie prawa karnego nie jest karalne np. samo spożycie narkotyków.

Nie zawsze bowiem zażycie narkotyku wiąże się z jego posiadaniem (zazwyczaj, choć nie zawsze). Posiadanie należy bowiem rozumieć jako faktyczne władztwo nad rzeczą. Posiadaczem jest zarówno ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Warto w tym miejscu przywołać kilka poglądów wyrażonych przez polskie sądy:

• Artykuł 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii zabrania posiadania środków odurzających bądź substancji psychotropowych, a zatem posiadania przynajmniej jednej porcji takiego środka pozwalającej na odurzenie człowieka. Przepis ten nie ma zastosowania do sytuacji powstałej po „posiadaniu środka odurzającego”, a to – jak w tej sprawie – woreczka ze śladowymi ilościami białego proszku. „Ilość śladowa”, nikłe resztki, pozostałości po substancji psychotropowej nie spełniają znamienia posiadania owej substancji (wyrok SA w Krakowie z 20 grudnia 2006 r., II AKa 241/06, LEX Delta nr 1516109).

• Osoba, która konsumuje lub udziela środki odurzające lub substancje psychotropowe, nie może być skazana za uprzednie ich posiadanie. W polskim systemie prawa karnego nie jest karalne też samo spożywanie narkotyków, a co za tym idzie, nie można uznać kogoś za sprawcę czynu z art. 62 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, gdy konsumpcja jest wyłączną konsekwencją wcześniejszego posiadania, a to ostatnie nieodparcie łączyło się zaspokojeniem własnych potrzeb konsumenta. W istocie rzeczy bowiem posiadanie środków, o jakich mowa w art. 62 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii penalizuje sytuacje na przedpolu czynów, o których mowa w art. 56-59 tej ustawy. (wyrok SA w Katowicach z 15 stycznia 2009 r., II AKa 249/08, LEX Delta nr 2049401).

• O posiadaniu narkotyku można mówić tylko wtedy, gdy sprawca dysponuje co najmniej jedną działką narkotyku. Tak więc bez wątpienia kryterium tego nie spełnia osad marihuany na szklanej lufce (wyrok SA w Katowicach z 23 grudnia 2008 r., II AKa 380/08, LEX Delta nr 2049404).

• Dysponowanie środkiem odurzającym lub substancją psychotropową związane z ich zażywaniem albo z zamiarem niezwłocznego zażycia przez osobę dysponującą nimi, nie jest ich posiadaniem w rozumieniu art. 62 ust. 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (wyrok SN z 21 stycznia 2009 r., II KK 197/08, LEX Delta nr 2026660).

W omawianej kwestii wypowiedział się też Sąd Najwyższy w uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 27 stycznia 2011 r. (I KZP 24/2010), gdzie stwierdzono, że „posiadaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej w rozumieniu art. 62 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. 2005 r. Nr 179 poz. 1485 ze zm.) jest każde dysponowanie takim środkiem lub substancją, a więc także związane z jego użyciem lub zamiarem użycia.

Na marginesie motywów uchwały należy wskazać, że nieuzasadnione są obawy, iż z samego faktu stwierdzenia w organizmie określonej osoby obecności narkotyków (nie dotyczy to osób, które, na przykład, połknąwszy zapakowany narkotyk, przenoszą go) wywieść należy, na zasadzie swoistego automatyzmu, który miałby modyfikować reguły dowodzenia, fakt ich posiadania przez tę osobę. Po pierwsze, nie jest przestępnym znajdowanie się w stanie po użyciu środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ale ich posiadanie. Dlatego stwierdzenie takiego stanu w żadnym wypadku nie może być postrzegane jako dowód bezpośredni, wskazujący na fakt główny, a mianowicie wcześniejsze posiadanie narkotyku. Jest to tylko i wyłącznie dowód o charakterze poszlakowym, który – dla skazania – musi odpowiadać dawno wypracowanym już w orzecznictwie i doktrynie standardom. Wskazuje on w sposób bezpośredni jedynie na to, że określona osoba znajduje się pod wpływem takiego środka, a tylko pośredni na to, że mogła go wcześniej użyć, a w związku z tym i posiadać taki środek. Rzecz jednak w tym, że jeżeli nie da się wykluczyć wniosku alternatywnego, że osobie tej narkotyk udostępniono w sposób niezwiązany z przejęciem przez nią władztwa nad narkotykiem, dowód ten, jeżeli jest jedynym w sprawie, jest niewystarczający dla ustalenia sprawstwa.”

Zachowania będące przestępstwami

W ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii przewidziano również przepisy karne penalizujące określone w niej zachowania. Przestępstwami są przede wszystkim:

1. wytwarzanie, przetwarzanie albo przerabianie środków odurzających lub substancji psychotropowych albo przetwarzanie słomy makowej,
2. wyrabianie, posiadanie, przechowywanie, zbywanie lub nabywanie przyrządów, jeżeli z okoliczności wynika, że służą one lub są przeznaczone do niedozwolonego wytwarzania, przetwarzania lub przerobu środków odurzających lub substancji psychotropowych,
3. przywóz, wywóz, przewóz, wewnątrzwspólnotowe nabycie lub wewnątrzwspólnotowa dostawa środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej,
4. wprowadzania do obrotu środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej albo uczestniczenie w takim obrocie,
5. udzielanie innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwianie albo umożliwienie ich użycia albo nakłanianie do użycia takiego środka lub substancji (zaostrzona odpowiedzialność w przypadku udzielania małoletniemu),
6. udzielanie innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwianie użycia albo nakłanianie do użycia takiego środka lub substancji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej,
7. brak niezwłocznego powiadomienia organów ściągania przez właściciela lub działającego w jego imieniu zarządcy albo kierownika zakładu gastronomicznego, lokalu rozrywkowego lub prowadzącego inną działalność usługową mających wiarygodne wiadomości o udzielaniu lub wprowadzaniu do obrotu,
8. posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych,
9. uprawianie maku, z wyjątkiem maku niskomorfinowego, konopii, z wyjątkiem konopi włóknistych, lub krzewów koki, zbieranie mleczka makowego, opium, słomy makowej, liści koki, żywicy lub ziela konopi innych niż włókniste,
10. zabieranie w celu przywłaszczenia środków odurzających, substancji psychotropowych, mleczka makowego lub słomy makowej,
11. uprawianie maku niskomorfinowego lub konopii włóknistych.

Za większość powyższych przestępstw grozi surowa odpowiedzialność karna, w szczególności, gdy chodzi o znaczną ilość środków lub substancji.

Użyte powyżej określenia oznaczają:

• konopie – rośliny z rodzaju konopie (Cannabis L.);
• konopie włókniste – rośliny z gatunku konopie siewne (Cannabis sativa L.), w których suma zawartości delta-9-tetrahydrokannabinolu oraz kwasu tetrahydrokannabinolowego (kwasu delta-9-THC-2-karboksylowego) w kwiatowych lub owocujących wierzchołkach roślin, z których nie usunięto żywicy, nie przekracza 0,20% w przeliczeniu na suchą masę;
• mak – roślinę z gatunku mak lekarski (Papaver somniferum L.), zwaną również makiem ogrodowym albo uprawnym;
• mak niskomorfinowy – roślinę z gatunku mak lekarski należącą do odmiany, w której zawartość morfiny w torebce (makówce) bez nasion, wraz z przylegającą do niej łodygą o długości do 7 cm, wynosi poniżej 0,06% w przeliczeniu na zasadę morfiny i na suchą masę wymienionych części rośliny;
• mleczko makowe – sok mleczny torebki (makówki) maku;
• opium – stężały sok mleczny torebki (makówki) maku;
• przetwarzanie – czynności prowadzące do przemiany środków odurzających, substancji psychotropowych lub prekursorów na inne środki odurzające, substancje psychotropowe lub prekursory albo na substancje niebędące środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi lub prekursorami;
• przerób – otrzymywanie mieszanin środków odurzających, substancji psychotropowych lub prekursorów oraz nadawanie tym środkom lub substancjom postaci stosowanej w lecznictwie;
• przewóz – każde przemieszczenie środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej między dwoma państwami przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które zaczyna się i kończy poza tym terytorium;
• przywóz – każde wprowadzenie na obszar celny Wspólnoty Europejskiej środków odurzających lub substancji psychotropowych;
• słoma makowa – torebkę (makówkę) maku bez nasion, wraz z łodygą, lub poszczególne ich części;
• substancja psychotropowa – każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie substancji psychotropowych stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii;
• środek odurzający – każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii;
• uprawa maku lub konopi – każdą uprawę maku lub konopi bez względu na powierzchnię;
• używanie środka odurzającego, substancji psychotropowej lub środka zastępczego – wprowadzanie do organizmu człowieka środka odurzającego, substancji psychotropowej lub środka zastępczego, niezależnie od drogi podania;
• wprowadzanie do obrotu – udostępnienie osobom trzecim, odpłatnie lub nieodpłatnie, środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów lub środków zastępczych;
• wytwarzanie – czynności, za pomocą których mogą być otrzymywane środki odurzające, substancje psychotropowe, prekursory albo środki zastępcze, ich oczyszczanie, ekstrakcję surowców i półproduktów oraz otrzymywanie soli tych środków lub substancji;
• wywóz – każde wyprowadzenie poza obszar celny Wspólnoty Europejskiej środków odurzających lub substancji psychotropowych;
• ziele konopi – kwiatowe lub owocujące wierzchołki konopi, z których nie usunięto żywicy, a w przypadku roślin w stadium przed zawiązaniem wiechy – liście i łodygi konopi;
• żywica konopi – żywicę i inne produkty konopi zawierające delta-9-tetrahydrokannabinol lub inne aktywne biologicznie kannabinole.